HAFIZAYI GELİŞTİRMENİN YOLLARI
Zeka; iş yapabilme yeteneğidir. Kitaplarda zekanın binbir tarifi yapılıyor. Siz işinize geleni kabul edin. Neticede hepsi de aynı kapıya çıkar. Bu gün zekanın sekiz çeşidi olduğunu söylüyorlar. 1. Görsel-uzaysal zeka; izlemeyi severler, şekil ve resimlerle iyi öğrenir. 2. Sözel zeka; iyi konuşmacıdır, okuyarak, dinleyerek öğrenir. 3. Kinestetik zeka, işin içine hareket ve becerileri katarak… sporcular gibi 4. Mantıksal-matematiksel zeka; rakamlardan hoşlanırlar 5. Müziksel zeka, şarkı söylemeyi çok severler 6. İçsel zeka; yalnız yaşamaktan, yalnız gezmekten hoşlanırlar 7. Kişiler arası zeka; insanlar arası ilişkileri çok iyidir. 8. Doğa zekası; Kırlarda, doğa ortamında bulunmaktan zevk alırlar. Toprakla uğraşırlar…
Basit olarak zeka türlerinden bahsettikten sonra madde madde hafızamızı nasıl güclendirelim gelin birlikte okuyalım. Okumadan önce şunu iyi biliniz: Hem görüp, hem işitip, hem söyleyip, hem de dokunarak öğrendiğimiz şeyleri hafızamız yüzde doksan hatırlıyor. Öğrenmede ve hafızada tutmada buna baş ilke diyebiliriz.
- Beyin; milyarca sinir hücresinden yada nöronlardan meydana gelmiştir. Nöron,(heron değil) iki tür uzantısı olan bir hücre gövdesinden meydana gelir; sayısız dendrit ve genellikle tek akson’dan oluşur. Dendritler, bilgi toplayan hücreden çıkan, saça benzeyen, bilgi toplayan dallardır. Akson, beyindeki başka bir nörona bilgi aktarılmasında iletme işlevi gören, uzun ve kalın bir daldır. Kısaca beyin hücresi olan nöron, bir hücre gövdesi, ortada çekirdek, dallara ayrılan dendritler ve bir aksodan meydana gelir.
- Nöronlar, bir silah gibi ateşleme şeklinde çalışır, bu nedenle de yalnızca tek bir bilgi türü taşırlar. Nöronlar tarafından toplanan veriler beyin merkezine gönderilirken, hafıza izleri haline gelirler. Düşüncelerinizin, duygularınızın ve hareketlerinizin yanı sıra duyulardan alınan bu bilgiler de beyinde birleşir. Bu birleşme işleminde, şu andaki bilgi birimleri bir araya gelir, sora da bilgiler geçmişin anılarına ve geleceğin beklentilerine bağlanır.
- Örnek verecek olursak: Çikolatalı bir çörek dilimi yerken bunu her duyunuzla deneyimleyebilirsiniz. Nöron, tek bir benzersiz bilgi birimi taşıdığı için her bir duyunuzun kaydettiği bütün özel nitelikler, farklı nöronlar tarafından yönetilecektir. A) Görme nöronları; çöreğin rengini, büyüklüğünü, şeklini ve çevresini
B) Tat nöronları; tatlılığını
C) Koku nöronları; esmer şekeri, çikolatasını
D) Dokunma nöronları; düzgünlüğünü, biçimsizliğini
E ) Duyma nöronları; çiğnerken çıkan çatırtı sesin
F ) Hareket nöronları; gevrekliğini, kolay çiğnenip çiğnenmediğini kaydedecektir.
Siz çöreği yerken bu unsurların her biri duyumsal birer hafıza izi olur. Beyninizin düşünceyi yöneten merkezleri de bu çörek hakkındaki verileri kaydeder. İşte bu pastada hissettiğiniz kendine özgü hafıza izlerine düşünce izleri adı verilir. Pastayı gidip mutfaktan almanız hareketiyle, hafıza izinin başka bir türü olan hareket izleri’ni meydana çıkarırsınız. Bu çörekle güzel vakit geçirmeniz de duygu izleri’dir.
Herhangi bir konu ya da olayla ilişkili olarak ne kadar çok duyum edinir, düşünür, hisseder ve hareket ederseniz o kadar çok hafıza izi meydana getirirsiniz ve o konuyu ya da olayı da o kadar hatırlayabilirsiniz.
DAHA İYİ BİR HAFIZA İÇİN FİZİKSEL ÇEVRE VEYA ZEMİN
Ortamın beynin anatomisi üzerinde etkisi fareler üzerinde yapılan bir deneyle ortaya konmuştur. Üç farklı ortama bırakılan farelerin ne olduğunu görün:
1. Farelerin tek başlarına küçük kafeslere konulduğu (fakirleştirilmiş ortam)
2. Bir kafeste üç farenin bulunduğu ( Standart ortam)
3. 12 farenin, birbirleriyle bol bol ilişki kurabildiği, kocaman bir kafese konulduğu (Zenginleştirilmiş ortam)
Zenginleştirilmiş çevrede farelere her gün 7 değişik oyuncaktan ikisi veriliyordu, her gün 30 dakika sorun çözmenin farklı düzeylerini temsil eden hareketli bölümlere sahip bir labirenti keşfedebiliyorlardı. Bu farelere ödül olarak da şeker topakları veriliyordu.
Bu farelerin beyinlerini besleyen kan damarlarının çapında artış görüldü. Beyinlerinin ağırlıkları da önemli ölçüde arttı; görmeyle ilgili bölüm yüzde 75, diğer bölümlerde yüzde 64 oranında ağırlaştı. Beynin boyutundaki artış, beyin hücrelerinin sayısının değil, hücrelerin boyutlarının arttığını yansıtıyordu.Kan akışının artmasıyla beyin hücreleri daha iyi besleniyor, daha çok dendrit ve sinamp gelişiyordu.
Diğer kafesteki farelerin beyin ağırlıklarında artış görülmedi.Beyin kapasitesini artması için diğer farelerin eşlik etmesi yeterince uyarıcı değildi. Beynin gelişmesi, diğer farelerle etkileşimde olmayı, oyuncaklarının ve labirentlerin temsil ettiği mücadelelere tepki vermeyi gerektiriyordu.
Bu araştırma, sürekli oturup televizyon seyredenlerin yeni dendritler geliştirmek ve sinaps sayısını artırmak için gereken uyarımı alamadığını akla getiriyor. Bunun meydana gelebilmesi için, başklarıyla etkileşime girmenizi ve yeni şeyler öğrenmenizi sağlayan ortamları ya da durumları arayıp bulmanız gerekir. Bunu yapmak, sinirlerinizin işlevlerini yapmasını geliştirecek ve daha kolay öğrenmenizi, daha dolu ve daha zengin bir yaşam sürmenizi, aynı zamanda da belleğinizi geliştirmenizi sağlayacaktır.
KASITLI ÖĞRENME
Kasıtlı öğrenme, zaten bildiklerimizle, bilerek yeni bağlantılar kurmanın yollarını arayarak, bu bağlantıları meydana getirerek ve gözden geçirerek yeni bilgiler, yeni hafıza izleri, elde etmeyi içerir.
Örnek olarak: İspanyolca çalışıyorsanız ve “Sala” kelimesinin “oda” anlamına geldiğini bulduysanız onunla oda anlamına da gelen salon kelimesi arasında bir bağlantı kurabilirsiniz. Sala kelimesi için aşağıda hafıza izleriniz olacaktır.
1. Sala kelimesini okumanın görsel izi,
2. Sala kelimesinin yüksek sesle söylemenin hareket izi,
3. Onu söylediğinizi duymanızın işitsel izi,
4. Sala ile salon arasında bağlantı kurmanın düşünce izi
Düşünce izi duyusal ve hareket izlerini pekiştirir. Cümlelerdeki kelimeyi kullanmanın yanı sıra gözden geçirme, kelimeyi hızla iyice depo eder. Ardından da aktif dağarcığınızın bir parçası haline getirir.
HAFIZANIN AŞAMALARI
Hafıza üç aşamada oluşur:
1. Duyumsal hafıza
2. Çalışan hafıza ile kısa süren hafıza
3. Uzun süreli hafıza
DUYUMSAL HAFIZA
Duyusal hafıza, birkaç saniye ya da daha az sürer. Çevrenizde bir çok olay ve varlıklar görürsünüz ama dikkatinizi çekmez, ne zaman ki dikkatinizi çekerse, veya biri olayı size hatırlatırsa onu duyumsal anıdan alıp, kısa süreli hafızaya taşımış olursunuz.
KISA SÜRELİ HAFIZA
Kısa süreli hafıza da geçici bir hafızadır. Bilgi burada hem depo edilir, hem de sürekli olarak kaydedilmeden ya da dikkat eksikliği nedeniyle kaybolmadan önce ayıklanır. Kısa süreli hafızanın kapasitesi beş ile yedi konu ile sınırlıdır. (Takriben 5-7 cümle) Bununla beraber, konular siz onlara dikkatinizi vermeye devam ettiğiniz sürece hafızada kalır.
Çalışan hafıza, kısa süreli hafızada tuttuğunuz bilginin işlenmesi için kullanılan bir terimdir.
Bilgiyi uzun süreli belleğe aktarmak için; o mesele üzerinde beş duyuyu da devreye sokarak, tefekkür ederek, o bilgi üzerinde analiz ve sentezler, sebep-sonuç ilişkileri kurarak, irdeleyip inceleyerek hazmedip uzun belleğe yerleştirmesini sağlar.
UZUN SÜRELİ HAFIZA
Uzun süreli hafızada bilgi, nöronlar ile sinapslar arasında yeni ve değişen bağlantılarla depo edilir. Depo ettiğiniz bilgi ile ilgili mesela koku özelliğini de biliyorsanız, o şeyi unutsanız dahi kokusundan onu tekrar hatırlayabilirsiniz. Adamın ismini hatırlayamadınız ama resmini görür görmez hatırlayabilirsiniz. Veya onunla geçmişte yaşadıklarınız anılarınız onu hatırlamanıza sebep olabilir. Yani bilgi veya veri ile ilgili ne kadar çok duyularınızı kullanırsanız, hafızada o kadar sağlam depolanmasına zemin hazırlarsınız.
HAFIZANIN ARAÇ VE GEREÇLERİ
Hafıza araçlarınız bilgiyi öğrenmenize ve onu hatırlamak için depo etmenize yardım eder.
Önemli hafıza araçları şunlardır:
1. Duyusal farkındalık
2. Zihinsel farkındalik
3. Kelimeler ve mesajlar
4. Çağrışım ve bağlantı kurma
5. Gruplama
6. Tekrarlama
7. Prova yapma ve gözden geçirme
8. Aralara bölme
9. Hafıza yardımcılarını hatırlatıcı olarak kullanma
DUYULARINIZLA UYUMLANIN
Bedeninizin hareket etmesinden edindiğiniz kinestetik duyu ve bilmenin içsel algısından kaynaklanan sezgisel duyunun yanı sıra beş temel duyumuz olan görme, işitme, dokunma ve koku kısa sürede çok fazla bilgi sağlayabilir.
Duyularınızın neyi ortaya koyduğunun ne kadar bilincinde olursanız, o kadar çok hafıza izi toplarsınız ve hatırlama deneyiminiz o kadar kolay olur. Örneğin bir yabancıyla tanıştırıldığınızda:
1. Gözleriniz bu kişinin saçının rengini, tarzını ve dokusunu; gözlerinin rengini, şeklini ve ifadesini; yüzdeki olağandışı özelliklerini; bedeninin büyüklüğünü, biçimini, duruşunu, jestlerini ve giyinme biçimini gözlemleyebilir.
2. Kulaklarınız bu kişinin ismine ve ses niteliklerine dikkat edebilir.
3. Burnunuz parfüm, sabun, tıraş losyonu ya da başka kokuları alabilir.
4. Dokunma ve kinestetik (hareket) duygularınız el sıkışmayı duyulmayabilir. El gergin ya da rahat mı, soğuk ya da sıcak mı, sert yada yumuşak mı?
5. Sezgileriniz bu kişinin rahat mı yoksa çekingen mi, enerjik mi yoksa pasif mi, şevk verici mi,yoksa can sıkıcı mı olduğunu size söyleyebilir.
Her hangi bir an’ı duyusal olarak fark etmek, bu an’ı hatırlamak için genellikle önemli bir araçtır.
ZİHİNSEL İMGELERİ GELİŞTİRİN
Gerçekten gördüğünüz ya da zihninizde canlandırdığınız bir kişiyi, bir yeri ya da bir şeyi hatırladığınızda zihninizde bir imge oluşur.Böyle bir zihinsel resim yararlı bir hafıza aracıdır. Çünkü bir kişinin adı gibi soyut olmaktan çok, yüzü gibi belirgindir.
Tanıştırıldığınız bir yabancının zihinsel resmini oluşturmak ve bu imgeyi zaman zaman hatırlamak onu gelecekte tanımanıza yardım edecektir. Bu imgeye, karşılaştığınız çevre de dahil edilmelidir.
Bilmediğiniz bir yere giden yolu gösteren bir haritayı gözünüzün önünde canlandırmak yeterli hafıza izleri bırakabilir.
Elinizin altında bir yol haritası olmadığında ve birinin yolu sözle tarif etmesine güvendiğinizde bu tarifi zihinsel bir resme dönüştürün.Başka bir deyişle, gideceğiniz yerin yol haritasını gözünüzün önüne getirin. Bu, yönleri daha iyi kavrayabileceğiniz başka bir hafıza izi oluşturur.
Zihinsel bir resim oluşturarak tek bir kelimeyi hatırlayabilirsiniz. Kelime için gözünüzün önünde bir biçim canlandırmak harflerin veya hecelerin sayısını ya da kelimenin genel görünüşünü akla getirebilir.
Bir kelimeyi işitirsiniz işitsel hafıza izi edinirsiniz, bunu daha hatırlanır kılmak için bir de yazarsanız (kinestetik, yani hareket) görsel bir ip ucu sağlarsınız. Yazdığınızı okumanız ve bunun verdiği bir ipucu daha sağlamış olursunuz.
Bir yer adı olan Stoneham için farklı bir zihinsel resim oluşturmak amacıyla, kocaman domuz budunun üzerinde küçük bir taşın durduğunu zihninizde canlandırabilirsiniz. Çağrışımın gülünç olma niteliği sizin gülme duyunuza hitap edecektir. İngilizcede “ham” domuz budu, “Stone” ise taş anlamındadır. Hoş ve eğlendiri olan şeyler çoğunlukla iyi hatırlanır.
KELİMELERİ KULLANIN
Bazı kişiler resimlerden çok kelimelerle düşünürler.Sözlü ya da yazılı bilgiyi daha kolay hatırlarlar. Örnek: Bilgisayar toplamak isteyen biri şema ve resimlerden çok, yazılı direktiflere odaklanırlar.
1. Öğreneceğiniz kelimeleri seslendirmek
2. Hafızaya almak istediğinizi yüksek sesle kendi kendinizle konuşmak
3. Yabancı bir bölgenin haritasına bakarken kendinize içinizden ya da yüksek sesle, tarif etmeniz. Sözlü izi takip ederek geriye gitmek, daha önce bulunduğunuz yere kelimelerle geri dönmek
4. Öğrendiğiniz kelimeyi hatırlamak için; sessizce veya yüksek sesle alfabeyi okuyun a, b, c, ç … diye ve şu sesle başlıyordu veya şu olabilir diye çağrışımlar oluşturabilirsiniz.
5. Kelimelerin baş harflerinden meydan gelmiş bir kelime, bir ibare ya da kısa bir melodi de bir araya gelen malzemeleri hatırlamaya yardım edebilir. Bazı kişiler Kuzey Amerika’daki büyük göllerin adlarını Huron, Ontario, Michigan, Erie ve Superior göllerinin baş harflerinden oluşan “HOMES” kelimesinden hatırlar. Buna akrostiş de denir.
6. Bir çok kişi de bir ayda kaç gün olduğunu şöyle hatırlar: “Eylül, Nisan, Haziran ve Kasım otuz gün, Artık yıl ise şubat 29 gün, geriye kalanlar 31 gün. Bunu “EyNiKaH” yani dört ay 30 çekiyor. 4’e bölünen yıllar da şubat 29 çeker.
7. Kafiyeden yararlanarak ezberleme ve hatırlama sağlanabilir.
8. Mehmet Akif 1873’ doğuyor, 1936’da vefat ediyor. Hatırlamak için 1+8+7+3=19 1+9+3+6= 19 mucizesi ile hafıza izi oluşturulabilir, daha başka hafıza izleri geliştirilebilir.
BAĞLANTILAR KURUN
1. Birbirine benzeyen karıştırılan kelimeleri ayırt etmek için içindeki harflerden hareketle farklılıkları bulmak. Ve doğru hatırlanmasını sağlamak.
Bir şey ile diğeri arasında anlamlı bağlantılar kurmak hatırlamanın ve düşünceleri düzenlemenin doğal bir yoludur.
2. Zamanın, ilkbaharda “İlkönce geldiğini”, sonbaharda “sonda kaldığını” hatırlarsanız yaz saatinde saatleri doğru ayarlamanız kolaylaşır.
3. Tanıştığınız kişilerin adlarını hatırlamada şunları kendinize sorun; kime benziyor? Adı neyi akla getiriyor? Bir mesleği mi, bir taşı mı, bir şehrimi, bir duvarcıyı mı, bir yeri mi? Adının manası nedir? Bu isimde kimi tanıyorum vs.
GRUPLAR OLUŞTURUN
Çok sayıdaki malzemeyi gruplara ve ihtiyaç olduğunca alt gruplara ayırarak hatırlayabilirsiniz. Buna demet yapma denir.
1. Alışveriş listesini yaparken malzemeleri süt ürünleri, konserve yiyecekler, temizlik malzemeleri ve sebzeler olarak gruplara ayırabilirsiniz. Eğer sebze grubunda yer alan malzemeler (kısa süreli hafızanızın sınırı olan 7’nin üzerindeyse onları sebze ve meyve olarak alt gruplara ayırmak hatırlamanıza yardımcı olacaktır. Dalgınlık eseri listeyi evde unutsanız bile malzemeleri tam olarak hatırlayabilme şansınız artık vardır.
TEKRARLAMALARDAN YARARLANIN
Hafızanızın işleyişinde tekrarlama önemlidir, çünkü bu, diğer hafıza araçlarını güçlendirir ve pekiştirir. Tekrarlama, bilgiyi kısa süreli hafızanızda tutmanıza yardım eder. Çalışan belleğiniz tekrarlamayı düzenleyip uzun süreli hafızanızda bütünleştirir.
2. Misal ad öğrenmenin stratejisi çeşitli hafıza izleri biriktirmektir. Adı duyun, söyleyin, kendinizin bu adı söylediğinizi duyun, onu düşünün, gözünüzün önüne getirin, yazın, okuyun. Bu tekrar etme işlemi, söz konusu ad’a aşına olmanıza yardım eder. Aradaki zamanda adı belleğinizde tutmanızı pekiştiren bazı çağrışımlar meydana gelebilir.
3. Telefon numaralarını içinizden veya yüksek sesle tekrarlayarak kısa süreli hafızanızda tutabilirsiniz. Telefon numarası hangi sayı ile başladığı sayılar arasınaki benzerliğe dikkat edebilirsiniz.
4. Genelde kelimeler, adlar, maddeler, olaylar ve fikirler ne kadar sık tekrar edilirse uzun süreli hafızada o kadar iyi depo edilir ve daha kolay hatırlanır.
PROVA YAPIN VE GÖZDEN GEÇİRİN
Yani çalışmalarınızı şöyle bir kontrol ediyorsunuz, sayfayı ve kaydettiklerinizi gözünüzde canlandırıyorsunuz. Kaydettiklerinizi aklınızdan tekrar ediyorsunuz. Olayları birbirine bağlıyorsunuz. Aklınıza gelen çağrışımları bunlara bağlıyorsunuz. İşte prova ve gözden geçirme dediğimiz bu iki araç bilginin depo edilmesine ve akılda tutulmasına yardım eder ve tekrar edilerek güç kazanır.
TEKRARLARINIZI ARALARA BÖLÜN
Tekrarlama süresinin arasında zaman aralıkları bırakmak hem
provanın, hem de gözden geçirmenin etkisini artırır. Kısa bir boş zaman ya da bekleme süresi bunu yapmanıza fırsat verir.
HAFIZA YARDIMCILARINDAN YARALANIN
Hafıza yardımcıları, hatırlamanıza yardım etmesi için yararlandığınız nesnelerdir. Takvimler, not almak için bloknotlar, listeler, zamanı gösteren aygıtlar, kayıt aygıtları, adres ve kayıt defteri, yapıştırmalı bloknotlar, ses ve görüntü cihazları vs.
Unutmanızın mümkün olmadığı bir şeyi, hatırlamak istediğiniz bir şeyin yanına koymak, yaygın kullanılan bir hafıza yardımcısıdır. Bunun örneği, otomobilinizin anahtarlarını almadan evden çıkamayacağınız için onları postalayacağınız mektupların üzerine koymaktır.
HAFIZA ARAÇLARINI BİRARAYA TOPLAYIN
Adları hatırlama örneğinde olduğu gibi; adı işitmeniz, mevcut ortamda kişiyi görmeniz, onun sohbetini dinlemeniz, enerji düzeyin duyumsamanız ve onun hakkındaki sezgileriniz, onun dış görünüşünü gözden geçirmeniz yani zihinsel imge oluşturmanız… onun hatırlanmasını kolaylaştıracaktır. Kısacası onu hatırlayacak bir değil bir çok veriyi bir arada gözden geçirsek, bunlardan en azından biri onu bize hatırlatacak, çağrışım yapacaktır.
MOTİVASYONUNUZU BULUN VE GİRİŞİMDE BULUNUN
Motive edildiğimizde planlar geliştiririz, amaçlarımıza konsantre oluruz. Sınıftaki öğrencilerin adlarını kısa zamanda öğrenmek isteyen öğretmen hemen bir plan geliştirdi. Onları harf sırasına göre oturttu, ara ara da isim oyunları oynadı. Yani hafıza araçlarını harekete geçirdi ve onu hafıza yardımcısı olarak bir oturma planı yapmaya teşvik etti.
KENDİ DOĞAL KAYNAKLARINIZI KULLANIN
Umut, cesaret, merak, imgelemek, hevesli olmak, önemsemek ve ilgilenmek, açıklık gibi bunları öğrenme aracı olarak kullanın. Umutsuz, amaçsız, meraksız, sebatsız ve sabırsız olursan öğrenme ve hatırlama sana kapısını zor açar.
Anlamlandırma ve hafıza birbiriyle yakından ilişkilidir. Anlamlı olaylar sık sık, kolayca akla gelir ve iyi hatırlanır. Mesela, hükümetin sağlıkla ilgili aldığı kararlar, sizin ve aileniz için ne anlama geldiğini hatırlamak istersiniz. Bu konunun sizin için anlamlı olması her planın ayrıntılarını hatırlamanıza yardım edecektir.
HAYATTAN KEYİF ALIN
İnsanlar, keyif aldıkları olayları kolayca hatırlarlar.
Hafızanın geliştirilmesinde motivasyon önemli bir rol oynar; çünkü bir amaca yönelik çalışmak, dikkat ve konsantrasyonu besler. Karşılığında, gerekli hafıza izlerinin oluşmasına yardım eder.
İnsan hayatında başarılar, düğünler, terfiler, ödüller vs. kolayca hatırlanır ve hoş anılır.
OKUDUĞUNUZU HATIRLAMANIN PRATİK ŞEMASI
Buna ASOAG planı denir.
1. Araştırma (Genel bir fikir edinmek için malzemeye göz atın)
2. Soru sorma (Başlıkları ve alt başlıkları soru cümlelerine dönüştürerek sorular oluşturun ya da metni okurken yanıtlarını bulmayı beklediğiniz sorular oluşturun.
3. Okuma (Malzemeyi, sizin için ne anlama geldiğine odaklanarak okuyun. Önemli noktaların altını çizin yada onları not edin.
4. Anlatma (Daha çok hafıza izleri toplamak için önemli maddeleri, tercihen yüksek sesle tekrarlayarak okuduğunuzu anlatın.
5. Gözden geçirme ( Notlarınızın ya da işaret koyduğunuz malzemenin üzerinden geçin, eğer mümkünse aktif bir gözden geçirme için bunları bir grupla ya da bir arkadaşınızla tartışın. Saatler günler boyu ara ara gözden geçirmek bilginin güvenilir biçimde hafıza bankanıza yerleşmesine yardım edecektir.
OKUDUĞUNUZU HATIRLAMANIZA YARDIM EDECEK BAŞKA BİR STRATEJİ
- Yazarın geçmiş ve deneyimi
- Yazarın, yazma amaçları (Yazarın yazma amaçlarına ne kadar iyi ulaştığını kendiniz için düşünün)
- Yazarın çıkardığı sonuçların dayandığı bilgi
- Hayatınızda ya da toplumda bu yeni bilginin ima ettikleri ve daha fazla çalışmak için bunun ne gibi yeni kapılar açabileceği
DUYDUĞUNUZU HATIRLAMAK
Duyduğumuzu kısa bir süre sonra yüzde yirmisini unuturuz.
Bir konuşmayı dinlemeden önce cevaplanmasını istediğiniz sorular hazırlayın, tasarlayın.
- Daha önce bildiğiniz şeyle aradaki bağlantılara bakın
- Konu hakkında daha çok şey öğrenmeyi planlayın
- Bir konuşmayı dinlerken ya da dinledikten hemen sonra notlar alın.
- Konuşmayı düşünerek ya da onu başka biriyle tartışarak gözden geçirin.
Arkadaşınızla bir konferansa gitmek istiyorsunuz, önceden ne öğrenmek istediğinize karar verebilirsiniz, belki de konuyu notlar almaya yer bırakacak şekilde özetleyebilirsiniz.
Daha sonra konuşmayı arkadaşınızla tartışmak, ikinizin de anılarınızı paylaşmanızı, onların pekiştirmesini sağlar.
YENİ TANIŞTIĞINIZ KİŞİLERİ VE ADLARINI HATIRLAMA
Yabancılarla tanıştığınızda, adları iyice öğrenme becerinize bir çok etken müdahalede bulunur.
- Birincisi, ad genellikle bir kez söylenir. Bu, bir saniye sürer ve bu bir saniye bittikten sonra zihnin yaptığı “Yankı” ile pekişir. Tanıştırmanın ardından gelen anlarda yüz, duruş, dış görünüş ve ortam tam tersine gözlemlenebilir.
- İkinci bir etken, adı doğru duymamaktır. Eğer hızlı bir dizi kişiyle tanışıyorsanız adlar birbirine karışabilir. Konuşan kişinin sesi, en küçük bir duyma güçlüğü çeken kişilerin bile adı yakalamalarını önleyecek kadar yumuşak olabilir.
- Üçüncü etken, dikkatsizliktir. Kişinin dış görünüşüne, giyimine ya çevredeki başka bir şeye odaklanabilirsinizi. Ya da evdeki otomatik yangın söndürücü sistemini kapatıp kapatmadığınızı hatırlamaya çalışıyor olabilirsiniz. Belki de insanların adlarını hatırlamada başarısız olduğunuzdan endişe etmekle meşkulsünüz.
- Dördüncü etken strestir ve zaman zaman hayatta stresli dönemler olur. Sürekli endişe ya da keder gibi güçlü hisler hey şeyi öğrenmeyi olağan durumdakinden daha güç duruma getirir.
YABANCILARIN ADLARINI ÖĞRENME PLANI
- Zihninizdeki diğer bütün düşünceleri DURDURUN
- Adı DİNLEYİN
- Tanıştığınız kişiye BAKIN
- Adı sık sık hem içinizden, hem de sohbet sırasında TEKRARLAYIN
Bu planı hatırlamanın yolu, kırsal kesimde demiryolu geçitlerinde bulunan “Dur! Bak!Dinle!” işaretiyle yaptığı çağrışımdır. Bu bağlantıyı kurarak planı hatırlayabilirsin.
Adı içinizden ya da yüksek sesle tekrarlamak onu kısa süreli hafızada saklar. Siz de dış görünüşünü, çevreyi ve tartışdığınız konuyu kaydederseniz. Bu tarzda çok sayıda hafıza izi uzun hafızada depo edilir. Adlar diğer bilgilerin arasında bir bağlantı kurulur ve adı hatırlamak kolaylaşır.
Karşılaşmamızdan sonra kişinin adını yazmak, dış görünüşüyle ve ilgi alanlarıyla ilgili birkaç not almak yararlı bir hafıza yardımcısıdır.
DİKKAT VE KONSANTRASYONU GELİŞTİRMEK
- Liste yapma ve kayıt tutma alışkanlığı edinin, bu hafıza yardımcıları, çeşitli hafıza sorunlarını önler.
- Evden çıkarken kendinize “ Alman gereken nedir?” “ Ocağı söndürdüm mü?” “Kapıyı kilitledim mi?” gibi sorular sor
- Aynı anda iki şeye odaklanma, bu hafıza sorununa sebep olur, dikkati dağıtır.
- Bir adrese geç kalma stresi ile sorduğun kısa yol tariflerini unuttursun. Acelenin ve stresin verdiği gerginlik sana söyleneni doğru hatırlamana engel olur. Yapılan tarifleri tekrarlayarak ve gözünde net olarak canlandıracak zamanın olsaydı, belki de tarifler yazılsaydı ya da haritası çizilseydi gideceğin adrese vaktinde giderdin.
- Sevinçli bir heyecan bile insanlarda unutkanlığa yol açabilir. Can sıkıntısı, telaş, acelecilik, dikkate ve konsantrasyona zarar verebilen başka bir zihinsel bir durumdur.
HAFIZANIZI GELİŞİRİN
- Merak eden, araştıran bir düşünce tarzı, bir deneyim hakkında kim, ne, niçin, nerede, ne zaman ve nasıl sorularını sorarak ve bu sorulara yanıt vererek ifade edilir.
- Var olan bilginizi ve becerilerinizi yeni bir ortamda kullanın yani; mesela hekimsiniz, buradaki bilgilerinizle öğretmenlik alanında kullanıp, çocukların eğitiminde değerlendirebilirsiniz.
- Yeni bir alanda çalışın; yani eğitim aldığın alanının dışındaki mesleklere karşı ilgi duyun gerekli beceriler edinin.
- Zamanınızın her anını ilaç gibi kullanın, zaman tuzaklarına düşmeyin, bu gün televizyon, maç izleme, gibi şeyler zaman tuzaklarıdır. Zaman bütçesi yapın. Yani bir günlük zamanınızı nasıl değerlendireceğiniz bir plan yapın. Sabah namazından sonra yatmayın, her gün kitap okumadan uyumayın, dersten çalıştıktan sonra, sakın televizyon izleyerek uyumayı yeğlemeyin.
- Bilmediğiniz bir yolda gidiyorsanız gidiş ve dönüş yolu ile ilgi notlar alın, krokiler çizin, önemli yerleri işaretleyin. Alem unutur, kalem unutmaz.
- Ajanda kullanın. Ajanda iyi bir hafıza yardımcısıdır. Ajanda bir günlük plan gibidir.
- Acil durumlara hazır olun. Evde önemli bir evrak aniden lazım oldu, eğer bu evrak ile ilgili bir tertip ve düzene ve sistematiğe sahip değilseniz, o evrağı daha çok ararsınız. Onun için çevrenizi sürekli düzenli tutun. Kırk yıllık bir araç, bir gereç, bir belge veya bir eşya lazım olduğunda, strese girmeden, kimseye bağırıp çağırmadan ve suçlamadan tertip ve düzeniniz sayesinde onu hemen bulursunuz. Prensipleriniz ve düzeniniz sizin hafıza yardımcınız olur.
- Yıllık iş planı yapın. Bir ay sonra, iki ay sonra, 6 sonra neyi nerede, nasıl, ne ile kiminle yapacağını bil.
SAĞLIĞINIZA DİKKAT EDİN
- Besleyici bir diyet
- Düzenli fiziksel ve zihinsel egzersiz
- Toksinlere maruz kalmayı sınırlamak
- Hafızayı olumsuz etkileyen ilaçlardan kaçınmak ya da bu ilaçları sınırlı tutmak.
- Erken teşhise ve sağlık sorunlarının tedavisine imkan vermek için düzenli sağlık kontrolleri yaptırmak.
- B grubu vitaminler hafızayı güclendirir. B6: Et, kümes hayvanları, balık, yeşil yapraklı sebzeler, kepekli tahıllar, soya fasulyesi, kuruyemiş, tatlı patates ve muzda bulunur. B12 vitamini: et, yumurta, balık ve süt ürünlerinde bulunur. Yine B vitamini olan folik asit, turunçgillerde, yeşil yapraklı sebzelerde, baklagillerde, kurufasulyede bulunur.
- Fiziksel egzersiz ve hafıza: Yaşlanma hafıza konusunda yapılan çalışmalar egzersizin, iyi bir hafızayı desteklediğini göstermiştir. Düzenli bir fiziksel etkinlik programına katılan yetmişli yaşlardaki sağlıklı insanlar ile evlerinden çıkmadıkları bir hayat tarzını seçen aynı yaşta aynı sağlıktaki insanlar arasında karşılaştırma yapılmıştır. Egzersiz programları uygulayan erkeklerin ve kadınların hem düşünme hem de hafıza yetenekleri önemli ölçüde daha iyi bulunmuştur.
Egzersizin, dolaşım sistemine bir çok yararı vardır. Egzersiz yapmak, iyi kolesterol düzeyini yükseltir, atardamar üzerindeki yükü hafifletmek için daha küçük kan damarları oluşturur. Kalbin sinir hücrelerine besin ve oksijen pompalama oranını artırır. Nefes alma kapasitesini artırır, akciğerlerin genişleyip daralmasını kontrol eden kasları güclendirir.
Siz egzersiz yaparken bir nöronun diğer bir nöron tarafından uyarılması, gelişme etkenlerinin üretimini artırır. Bunun reaksiyonu da, bu ve diğer nöronların üzerinde görülür. Bu nedenle,fiziksel egzersiz hafıza projesinin önemli bir yanıdır.
Zihinsel Egzersiz ve Hafıza: Sürekli okuyan, araştıran, düşünen, mukayese eden, sebep sonuç ilişkileri kuran, tefekkür eden, uğraştığı işle ilgili problemler irdeleyip, üzerinde fikir beyan eden, tartışan, sinir hücrelerindeki dalların gelişimine katkıda bulunur.
- Toksinlere Maruz Kalışınızı Sınırlayın: Kirli içme suları, Kirli su balıkları, kimyasallara maruz kalmış kümes hayvanları, yiyeceklerde bulunan kimyasallar, böcek ilaçları, mantar ilaçları ve kimyasal gübreler sağlığımızı tehdit etmekte, hafızamıza zarar vermektedirler.
- Bir çok ilacın hafızaya yan etkileri olduğu bilinmektedir. Doktorunuzla ilaçların etkisini ve yan etkilerini tartışmanız, hafızanızın korunması çok önemlidir.
STRESİN HAFIZA ÜZERİNDEKİ FİZİKSEL ETKİSİ
- Stres, gerçek ya da zihinde canlandırılan bir tehlikeye karşı gösterilen fiziksel bir tepkidir.
- Stresin yol açtığı yüksek kan basıncı kalp-damar hastalığı olasılığını artırır.
- Aşırı stres, bilgiyi seçen, uzun süreli hafızaya kaydını geçen beynin sinir hücrelerine zarar verdiği tespit edilmiştir.
- Stres, hafıza için gerekli olan dikkati azaltır.
- Depresyonu azaltmak için, her gün egzersiz yapın, egzersiz, bedeninizde depresyona karşı savaşmanıza yardım eden kimyasalları serbest bırakır.
- Yine, sağlıklı bir beslenme rejimi yapın, başka insanlarla zaman geçirin, hatta bir destek grubuna katılın. Bol bol güneşe çıkın, son çalışmalar güneşe çıkmanın morali yükselttiğini ortaya koymaktadır.
VERİMLİ ÇALIŞMAYI ENGELLEYEN TUZAKLAR
- Müzik eşliğinde çalışmak
- Zorlanılan derslerin dışlanması
- Aşırı kaygı
- Yatarak (uzanarak) çalışmak
- Çalışma anında hayallere dalmak
- Uzayıp giden telefon konuşmaları yapmak
- isteksizlik (motivasyon noksanlığı)
- Günlük ayrıntılarda boğulmak
- Çalışmayı tamamlamadan bırakmak
- Arkadaşlara “Hayır” diyememek
- Televizyona takılıp kalmak
- Düzenli tekrar yapmamak
- Plansız programsız çalışmak
- Kendinizi başkaları ile kıyaslamak
- Zamanı denetleyememek, zaman tuzaklarına düşmek (malayani ile vakit öldürmek)
- Sınav bilgisi ve tekniklerini yeterince bilmemek
- Çalışma anıda uygun dinlenme aralıkları vermemek
- Yanlışlardan ders almamak, noksanlıkları gidermemek
Uzman Öğretmen Talip TÜRKEŞ
|
